Hầu như không ai ở Việt Nam không biết tới gốm sứ Bát Tràng. Đây là làng gốm sứ có bề dày lịch sử lên tới hơn 500 năm, thường được biết đến với những sản phẩm gốm sứ độc đáo, chất lượng và cao cấp nhất. Vậy gốm sứ Bát Tràng bắt nguồn từ đâu? Lịch sử làng gốm sứ Bát Tràng phát triển thế nào? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu thông tin qua bài viết dưới đây.
Khái quát làng nghề gốm sứ Bát Tràng
Làng gốm sứ Bát Tràng còn được gọi là làng gốm Bát Tràng nằm tại 2 thôn là Bát Tràng và Giao Cao thuộc vùng tả ngạn sông Hồng, nay là xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Làng gốm cách trung tâm thành phố Hà Nội hơn 10km về phía Đông Nam.
Làng gốm Bát Tràng nổi tiếng với nhiều sản phẩm gốm sứ độc đáo, chất lượng cao và vô cùng cao cấp. Tuy nhiên, làng gốm này này không chỉ nổi tiếng với người dân trong nước mà còn được coi là địa điểm du lịch nổi tiếng với cả du khách nước ngoài. Khách thập phương kh đến với làng gốm Bát Tràng ngoài việc ngắm nghía những sản phẩm gốm sứ nơi đây thì còn được trải nghiệm nhiều điều thú vị hơn nữa.
Xem thêm: Tìm hiểu bình hút tài lộc là gì? Ý nghĩa phong thủy của nó
Nguồn gốc Gốm Sứ Bát Tràng
Tại Bát Tràng, người dân vẫn thường lan truyền những câu chuyện về nguồn gốc của làng gốm như sau:
“Tại thời nhà Lý, có 3 vị Thái Học sinh là Hứa Vinh Kiều (Cảo), Đào Trí Tiến và Lưu Phương Tú (Lưu Vĩnh Phong) được cử đi Bắc Tống. Khi đã hoàn tất sứ mệnh, 3 vị này đi qua Thiều Châu (Quảng Đông) để trở về nước thì gặp phải bão, phải nghỉ lại. Tại đây có một làng gốm nổi tiếng, 3 ông đã đến thăm và học được một số kỹ thuật hay để đem về truyền bá cho dân chúng. Hứa Vinh Kiều đã truyền cho làng Bát Tràng nước men rạn trắng. Đào Trí Tiến thì truyền cho Thổ Hà (H.Việt Yên, Bắc Giang) nước men sắc vàng đỏ.
Còn Lưu Phương Tú thì truyền cho Phù Lãng (H.Quế Võ, Bắc Ninh) nước men đỏ, vàng thẫm. Câu chuyện này cũng được lan truyền ở Thổ Hà và Phù Lãng nhưng sẽ có sai biệt ít nhiều về tình tiết. Nếu đúng vậy thì có nghĩa làng gốm Bát Tràng đã bắt đầu từ thời nhà Lý, ngang với thời Bắc Tống, trước năm 1127”.
Theo lời kể xưa, trong số nhiều dòng họ tại Bát Tràng thì dòng họ Nguyễn Ninh Tràng là dân ở bản địa lâu đời nhất nên được giữ vị trí tôn trọng trong ngôi thứ và lễ hội làng. Nhiều người cho rằng, Nguyễn Ninh Tràng là họ Nguyễn ở Vĩnh Ninh – một lò gốm ở Thanh Hóa. Gia phả một số dòng họ ở Bát Tràng như Trịnh, Lê, Phạm, Nguyễn,… cũng ghi nhận tổ tiên xưa từ Bồ Bát di cư ra đây.
Đến thời Hậu Lê và thời Nguyễn, xã Bồ Xuyên và trang Bạch Bát thuộc tổng Bạch Bát, H.Yên Mô, phủ Trường Yên, trấn Thanh Hóa Ngoại. Ngày nay, Bồ Xuyên và Bạch Bát là 2 thôn của xã Yên Thành, huyện Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình, có loại đất sét trắng rất thích hợp với nghề làm gốm. Nhiều truyền thuyết kể lại rằng, người dân Bồ Bát chuyên nghề làm gốm sứ.
Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long nên rất nhiều thương nhân, thợ thủ công tìm về đây. Sự ra đời và phát triển của Thăng Long đã tác động mạnh đến kinh tế của Bát Tràng. Vùng này có rất nhiều đất sét trắng nên rất thuận tiện cho việc làm gốm sứ. Nhiều người dân và thợ gốm sứ đã di cư đến đây khiến Bát Tràng trở thành trung tâm gốm sứ nổi tiếng được triều đình lựa chọn.
Cho đến nay, vẫn chưa tìm được tư liệu lịch sử nào xác nhận tiểu sử của 3 nhân vật trên và khẳng định sự hình thành của làng gốm. Tuy nhiên, qua các công trình khảo cổ học thì chúng ta nhận thấy rõ hơn bề dày lịch sử, di tích của làng gốm Bát Tràng. Có thể thấy, làng gốm Bát Tràng đã có từ rất lâu, trải qua nhiều thăng trầm cùng lịch sử. Tuy nhiên, đến nay, Bát tràng vẫn giữ được nét độc đáo, tinh xảo trong từng sản phẩm gốm sứ. Điều này khiến cho làng gốm này ngày càng phát triển và có cơ hội hòa nhập cùng thị trường thế giới.
Xem thêm: Tìm hiểu ý nghĩa của ấm trà tử sa trong hệ phong thủy
Lịch sử làng gốm sứ Bát Tràng theo sử sách và câu chuyên dân gian
Theo nhiều sử sách thì làng gốm Bát Tràng đã được hình thành vào khoảng thế kỷ 14 – 15. Theo dư địa chí của Nguyễn Trãi có viết: “Làng Bát Tràng làm đồ chén bát”, “Bát Tràng thuộc huyện Gia Lâm, Huê Cầu thuộc huyện Văn Giang. Hai làng này đều cung ứng đồ cống cho Trung Quốc là 70 bộ bát đĩa và 200 tấm vải thâm”.
Thông qua nhiều câu chuyện dân gian, có thể thấy làng gốm Bát Tràng được hình thành trước khi ghi lại trong sử sách do 3 vị thái học sinh truyền lại. Trong gia phả của nhiều dòng họ ở Bát Tràng cũng có nhiều dấu ấn lịch sử của làng gốm như xuất hiện gốm sứ trong đời sống người dân với những họa tiết, hoa văn khác nhau. Điều này đã được nhiều nhà khảo cổ xác nhận thông qua dấu tích của lớp đất nung, mảnh gốm tìm thấy ở Ninh Bình, Thanh Hóa.
Thời kỳ phát triển hưng thịnh của làng gốm Bát Tràng
Các sản phẩm gốm sứ Bát tràng có cơ hội phát triển, lưu thông rộng rãi trong nước là nhờ vào chính sách cai trị mở của nhà Mạc ở thế kỷ 15, 16. Đa phần người sử dụng đều là các quý tộc, hoàng thất và trải dài khắp cả nước.
Đến thế kỷ 16 – 17, các nước Tây Âu tràn sang châu Á đã khiến cho kinh tế giao thương ngày càng phát triển hơn. Đặc biệt, nhà Minh của Trung Quốc có chính sách cấm tư nhân buôn bán với nước ngoài lại càng khiến các hoạt động xuất khẩu gốm sứ sang Nhật phát triển hơn.
Giai đoạn thế kỷ 15 – 17 là thời kỳ phát triển mạnh mẽ nhất trong lịch sử của làng gốm Bát Tràng cũng như ngành gốm sứ xuất khẩu. Làng gốm này có lợi thế vô cùng to lớn là nằm bên bờ sông Hồng, giữa thành Thăng Long và phố Hiến. Do đó, rất thuận tiện cho việc thông thương, buôn bán với nhiều thương nhân nước ngoài.
Xem thêm: Các mẫu ấm chén bát tràng cao cấp đẹp nhất
Thời kỳ suy thoái của các sản phẩm gốm sứ
Khi triều Thanh bãi bỏ các lệnh cấm buôn bán với nước ngoài thì các sản phẩm gốm sứ của nước ta khó tiếp cận hơn với thị trường Đông Nam Á. Với Nhật Bản, sau khi bàn hành chính sách bảo vệ nguyên liệu quý thì kinh tế trong nước đã phát triển vượt bậc, không phải đi mua hàng của nước ngoài.
Đến khoảng thế kỷ 18 – 19, triều Trịnh Nguyễn ban hành chính sách hạn chế ngoại thương lại càng khiến quan hệ giao thương của Việt Nam với nhiều nước khác giảm sút nghiêm trọng. Điều này khiến cho các sản phẩm gốm sứ không còn được xuất khẩu ra thế giới.
Làng gốm Bát Tràng thời hiện đại
Những năm 60 của thế kỷ 20, khi nước ta đang trong chế độ hình thành Hợp Tác Xã (HTX) thì làng gốm Bát Tràng cũng cho ra đời Xí nghiệp gốm sứ Bát Tràng. Tại đây sẽ có nhiều công nhân làm việc. Họ sẽ được thực hành, sáng tạo trong nghề gốm giúp tạo nên một thế hệ làm gốm nổi tiếng như Nguyễn Văn Khiếu, Đào Văn Can, Lê Văn Cam,….
Làng gốm Bát Tràng đã có nhiều sự chuyển biến rõ rệt trước khi gia nhập nền kinh tế thị trường. Thay thế các HTX là các công ty chuyên kinh doanh mặt hàng này cùng nhiều hộ gia đình sản xuất nhỏ lẻ nổi tiếng.
Có thể thấy, lịch sử làng gốm sứ Bát Tràng đã bắt đầu từ hàng trăm năm trước. Trải qua nhiều sự thăng trầm, các biến cố trong lịch sử, đến nay, Bát Tràng ngày càng phát triển hơn. Không chỉ còn những sản phẩm gốm sứ đơn thuần mà làng gốm Bát tràng đã sản xuất nhiều sản phẩm phục vụ tiêu dùng như ấm chén, bát đĩa, lọ hoa,… với kiểu dáng, hoa văn độc đáo. Đặc biệt, nhiều sản phẩm gốm sứ được sản xuất theo đơn hàng, có mặt ở nhiều thị trường khác nhau trên thế giới. Điều này càng khiến gốm Bát Tràng khẳng định được thương hiệu và sự uy tín của mình.
Liên hệ gốm Quỳnh Hương theo địa chỉ dưới đây để chọn mua các sản phẩm ấm chén bọc đồng tốt nhất hiện nay.
GỐM QUỲNH HƯƠNG
Địa chỉ: Xóm 5, Bát Tràng, xã Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội
Số điện thoai: 0988 157 188
Email: gomquynhhuong@gmail.com
